Türkmenistan Milli ekonomisi uzmanı Valentin Trapeznikov, bu yılın temmuz ayı ortalarında CentralAsia.news web sitesinde yayınlanan yorumunda, küresel ekonominin hızla istikrara kavuşmasının Türkmenistan dış ticaret göstergelerini olumlu yönde etkilediğini belirtti.
Uzmana göre, bu yılın ilk dört ayında Türkmenistan'ın dış pazarlara doğalgaz ihracatı 2020 yılının aynı dönemine göre yüzde 24,1 oranında, petrol ürünleri ihracatı 23,5 oranında ve doğalgazdan elde edilen benzin ihracatı yüzde 50,4 oranında arttı.
İlgili dönemde, akaryakıt ve enerji sektörü ürünleri olan petrol koku ve diğer petrol ürünlerinin ihracatı da sırasıyla yüzde 124,7 ve 26,8 oranlarında artmıştır.
Valentin Trapeznikov ayrıca, 2021 yılında Türkmenistan dış ticaret yapısında meydana gelen önemli değişiklere de dikkat çekti. Bu bağlamda, bu yılın ocak-nisan aylarını kapsayan döneminde Türkmenistan’ın petrokimya ürünleri haricindeki ihracatı, geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 69,1 oranında artarak, 546 milyon 800 bin ABD dolarına tekabül etti. Bu ürünlerin ihracatı, 2020 yılında Türkmenistan’ın toplam ihracatının yüzde 12,8’ini oluştururken, bu yıl yüzde 21,7’sini oluşturdu.
Aynı zamanda elektrik ihracatından elde edilen gelir yüzde 55,5 oranında, kükürt ihracatından elde edilen gelir 3 kat, gübre ihracatından elde edilen gelir yüzde 36,5 oranında, cam ve cam ürünleri ihracatından elde edilen gelir yüzde 105,2 oranında, plastikten yapılmış boru, hortum ve bağlantı parçaları ihracatından elde edilen gelir 4 kat, tekstil ihracatından elde edilen gelir yüzde 63,2 oranında, iyot ihracatından elde edilen gelir yüzde 4,8 oranında, yün ihracatından elde edilen gelir yüzde 49,8 oranında, meyan kökü ihracatından elde edilen gelir yüzde 57,9 oranında, şekerleme ürünleri ihracatından elde edilen gelir 3,8 kat ve sebze ihracatından elde edilen gelir yüzde 102,8 oranında arttı.
Uzmana göre, Türkmenistan’ın sebze ihracatının büyük bir kısmını yüzde 87’lik bir oranla domates oluşturdu. Domates, Türkmenistan sebze ihracatının en önemli kalemi konumundadır. İlgili dönemde, toplam 41 milyon 400 bin ABD doları değerinde yaklaşık 37 bin 600 ton domates ihraç edildi. Domates ihracatının yüzde 92’lik kısmı Avrasya Ekonomik Birliği üye ülkeleri olan Ermenistan, Belarus, Kazakistan, Kırgız Cumhuriyeti ve Rusya’ya gerçekleştirildi.
Bu yılın ilk dört ayında Türkmenistan’ın toplam ithalatı 1 milyar 690 milyon ABD dolarından fazla olarak kayıtlara geçti ve geçtiğimiz yılın aynı dönemine göre yüzde 7,4 oranında azaldı. Aynı zamanda teknolojik eşya ithalatı yüzde 23,7 oranında artarken, bu ürünlere yönelik hammadde ve malzeme ithalatı yüzde 19,4 oranında azaldı. Gıda ithalatı yüzde 11,5 oranında, gıda harici tüketim mallarının ihracatı yüzde 5,2 oranında azaldı.
Valentin Trapeznikov, Türkmenistan dış ticaretinin coğrafi yapısında da önemli değişikliklerin yaşandığını kaydetti. Bu bağlamda, Türkmenistan’ın Avrasya Ekonomik Birliği (AEB) üye ülkeleri ile olan dış ticaret hacminde yüzde 9 oranında bir gerileme meydana geldi. Bu gerileme, Rusya’dan ithalatın kayda değer ölçüde azalmasından (yüzde 46,5) kaynaklandı. Buna rağmen, Türkmenistan’ın diğer AEB üye ülkeleri ile olan ticaret hacminde büyüme yaşandı. Özellikle Ermenistan’a gerçekleştirilen ihracat miktarı 5 kat, Kazakistan ve Kırgız Cumhuriyeti’ne gerçekleştirilen ihracat miktarı yaklaşık 2 kat, Belarus’a gerçekleştirilen ihracat miktarı yüzde 22,6 oranında ve Rusya’ya gerçekleştirilen ihracat miktarı yüzde 35 oranında arttı.
Ayrıca Türkmenistan’ın hem İran hem de Ukrayna’ya ihracatı 5,6 kat, Birleşik Arap Emirlikleri’ne ihracatı 3,9 kat, Türkiye’ye ihracatı ise 1,9 kat arttı. İlgili dönemde, Türkmenistan’ın Çin’den gerçekleştirdiği ithalat miktarında yüzde 21 oranından fazla azalma meydana geldi, Hindistan’dan ve Azerbaycan’dan gerçekleştirdiği ithalat miktarında da düşüş yaşandı.
Uzmana göre ithalat miktarındaki bu azalma, Türkmenistan’da sürdürülen ithal ikame mal üretimi politikasının etkili bir şekilde uygulanmasından kaynaklanmaktadır. Türkmenistan’da özellikle inşaat malzemeleri, tarım ürünleri, hayvancılık ve gıda ürünleri üretiminin artması nedeniyle demir hammaddeleri ve malzemelerinin ithalatı yaklaşık iki kat, süt ürünleri ithalatı 1,5 kat, peynir ve süzme peynir ithalatı 2,3 kat, koyu süt ürünü ithalatı 1,7 kat, et ve et ürünleri ithalatı 1,7 kat, pirinç ithalatı 11 kattan fazla, buğday ithalatı 1,5 kat, sebze ithalatı 1,25 kat, soğan ve sarımsak ithalatı 1,5 kat ve patatesi ithalatı yüzde 13 azaldı. Bu bağlamda domates ve salatalık ithalatı, nisan ayından itibaren ise patates ithalatı neredeyse hiç gerçekleşmedi.
Valentin Trepaznikov’a göre, böylece son bir buçuk yıllık dönemde Türkmenistan dış ticaret yapısında ürün çeşitliliği ve coğrafi alanda bir takım önemli değişiklikler yaşandı. Uzman ayrıca bunun nedeninin, bazı ekonomik mallarda yaşanan talep değişiminin yanı sıra Türkmenistan Milli ekonomisi ve sosyal gelişim alanlarının çeşitlendirilmesini belirleyen sosyo-ekonomik programların başarıyla hayata geçirilmesinden kaynaklandığını aktardı.
