Çin Hükümeti’nin başlattığı Bir Kuşak, Bir yol projesinin enerji ayağının en önemli kısmını Orta Asya – Çin boru hatları oluşturmaktadır. Bu boru hatlar sistemi Çin’in, Çin – Myanmar Boru hattı ile en önemli dogalgaz itahalat guzergahlarıdır. Orta Asya – Çin boru hattı A, B, C ve D alt hatlardan oluşmakta olup, D kısmı proje aşamasındadır. İlk üç boru hattı Türkmenistan’ın Bagtıyarlık doğalgaz sahasından başlamakta olup, Özbekistan ve Kazakistan sınırından geçerek Çin’in Sincan bölgesinde yer alan Khorgos snırından ülkeye giriş yapmaktadır. A ve B boru hatları sırasıyla 2009 ve 2010 yıllarında tamamlanırken, uzunlukları 1833 kilometredir ve paralel olarak çeklmiştir. Çin Dışişleri Bakanlığı Alt Komitesi tarafından yayınlanan bir rapora göre, sadece 18 ayda inşa edilen boru hattı bu güne kadar dünyada en hızlı inşa edilen boru hattı olma niteliğini taşımaktadır. C hattının inşası ise 2011 yılında başlanmış olup, Mayıs 2014’te tamalanmıştır ve ilk iki hatta paralel olarak çekilmiştir. Boru hatlarının Türkmenistan sınırları içerisindeki toplam uzunluğu 184,5 kilometredir. Özbekistan topraklarındaki uzunluğu 490 kilometredir ve geri kalanı Kazakistan sınırlarından geçerek Çine ulaşmaktadır. Boru hatlarının çapı 1.067 mm, duvarları 15.9mm ve 19.1 mm'dir.
Çin’in doğalgaz talebinin 2040 yılına kadar yıllık 600 milyar metreküp seviyesine yükselmesi beklenmektedir. Bu da Çin’i ABD’nin ardında dünyanın en büyük ikinci pazarı ve küresel doğalgaz talebi artışının en büyük kaynağı haline getirecektir. Çin, 2007 yılına kadar doğalgaz ihtiyacını kendi kaynaklarından karşılamıştır. Ancak 2007 yılında Çin ilk defa doğalgaz ithalatını yapmış ve bu tarihten sonra ithalatı hızla büyüme göstermiştir.
Çin’in ithalatı çeşitlendirme politikası sonucu LPG şekilinde ithal ettiği ülkeler olan Avstralya, Katar ve Kuzey Afrika dahil birçok ülkeden yapılan doğalgaz ithalatını düşünürsek, Türkmenistan doğalgazı şüphesiz Çin enerji pazarında önemli yer tutmaktadır. İki ülke arasında yapılan anlaşmalar ve Çin’in Türkmenistan’a yaptığı yatırımların yanı sıra Çin Hükümeti’nin başlattığı ‘’Bir Kuşak Bir Yol’’ projesinde Türkmenistan’ın jeoplitik önemi dikkate alındığında, Türkmenistan doğalgazının Çin pazarında geleceğinin açık oduğu aşikardır. Çin ithalatında artışa paralel olarak Türkmenistan doğalgazının Çin’e ihracatı da artış göstermektedir ve iki ülke doğalgaz ticareti hacmini yıllık 65 milyar metreküpe çıkarmayı planlamaktadır.
Çin'in LNG'sinin çoğunluğu için kilit kaynakların Güneydoğu Asya, Avustralya ve Katar'da olmasına rağmen, hızla artan doğalgaz talebini karşılamak için LNG tabanlı ithalat kaynaklarını çeşitlendirmektedir. Mevcut durumda Çin, boru hattı aracılığıyla en büyük ithalatı Türkmenistan’dan gerçekleştirmektedir. Çin 2017 yılında boru hattı aracılığıyla ve LNG tabanlı olmak üzere toplam 92 milyar metreküp doğalgaz ithalatı yaptı. Bunun 52,6 milyar metreküpü LNG, diğer 39,2 milyar metreküpü boru hattı aracılığıyla ithal edilmiştir.
Çin’in yaptığı LNG ithalatının boru hattı ile taşınan doğalgazdan yüksek olmasının nedenleri arasında mevcut boru hattının yetersiz olması gösterilmektedir. Türkmenistan-Çin boru hattının iş yükü 2018 yılından bu yana yüzde 100’e yaklaşmıştır. Mevcut boru hatları artan Çin talebini karşılamada yetersiz kalmaktadır ve bu yüzden yeni boru hatlarının hayata geçirilmesine sıcak bakmaktadır.
Trans Hazar Boru Hattı
Hazar Deniz’nin doğu kıyısındaki Türkmenistan doğalgazının Hazar Denizi üzerinden boru hattı çekerek Azerbaycan, Türkiye ve Avrupa’ya taşınması için düşünülen proje uzun zamandır gündemdedir. Hazar Denizi’nin doğu kıyısı, özellikle Türkmenistan doğalgazı neredeyse on yıldır AB’nin doğalgaz arz çeşitlendirme stratejisinin odağını oluşturmaktadır. Avrupa’nın gaz ithalatını çeşitlendirme politikasının ana ayaklarından bir olan Güney Doğalgaz Koridoru’nun en önemli kaynağı Türkmenistan doğalgazıdır ve Türkmenistan doğalgazını Avrupa’ya taşıyacak boru hatlarının önemli kısmı Trans Hazar boru hattıdır.
Değişen enerji piyasasına ve yeni fırsatların ortaya çıkmasına rağmen, Türkmenistan doğalgazı halen enerji fiyatları üzerinde önemli bir etkiye sahip olan mevcut tüm tedarik kaynakları arasında en iyi ihtimal olmaya devam ederken, aynı zamanda AB’nin karbon salınımlarını önemli ve ekonomik olarak haklı bir şekilde durdurmasını mümkün kılmaktadır. Türkmenistan doğalgazı rekabeti arttıracak, eşzamanlı olarak doğalgaz piyasasının büyümesini teşvik edecektir. Ayrıca potansiyel arzın hem büyüklüğü hem de zamanlaması, AB’ye gönderilen doğalgazın fiyatı bakımından eşsiz bir fırsat olarak görünmektedir. AB’nin Türkmenistan doğalgazına olan ilgisi, Trans Hazar boru hattını Güney Doğalgaz Koridoru’nun ayrılmaz bir parçası yapmaktadır.
Boru hattının Azerbaycan üzerinden Güney Kafkas boru hattına, ardından TANAP ve TAP boru hatlarına bağlanarak, Avrupa Birliği’ne ulaştırılması öngörülmektedir.
Nurmurat Mommayev,
Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı, İstanbul, Türkiye
