Çöl, yıllık 250 mm'den az yağış alan bölgeler için kullanılan coğarfi bir tabirdir. Çöllerdeki toprakta organik madde miktarı az olmasına karşın mineraller bakımından zengindir. Bu minerallerin dünyada yaşamın devam etmesi için elzem olduğu kanıtlanmıştır. Özellikle bitkiler ve deniz canlıları göz önünde bulundurulduğunda, çöl tozları ekosistem için büyük önem arz etmektedir. Çöl tozlarının içindeki demir oksalat isimli madde, yağmurla birlikte toprağa düşünce azot görevi görmektedir. Çöl tozları yapay gübre olarak toprağın da verimini arttırmaktadır.
Çöl tozları deniz canlıları için de fayda sağlamaktadır. Planktonlar başta olmak üzere denizdeki mikroorganizmalar besinlerinin belli bir kısmını çöl tozu ile gelen mineraller ile karşılamaktadır. Bütün besin zinciri planktonlardan başladığı için bu durumda balıkların da beslenmesi artmaktadır. Küçük balıklar planktonlardan büyük balıklar da küçük balıklardan beslendiği için, besin zinciri açısından planktonlar hayati önemdedir. Dolaysıyla çöl tozlarının taşıdığı mineraller sayesinde zincir devam etmektedir. Kısacası çöl tozlarının deniz ekosistemi açısından önemli olduğu bilinmektedir.
2015 senesinde NASA tarafından yayınlanan makalede, Sahra çölünden kalkan tozların dünyanın ciğeri olarak isimlendirilen Amazon ormanları için hayatı bir öneme sahip olduğu belirtilmiştir. Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi’nin (NASA) bulutları ve atmosferdeki partikülleri incelemek için yörüngeye gönderiği CALİPSO isimli uydusu ilginç bir keşfe imza atmıştır. 2006'dan bu yana dünyayı gözlemleyen uydu, Sahra Çölü’nden her yıl ortalama 182 milyon ton tozun havaya kalktığını saptamıştır. Buna göre bu tozun, 27,7 milyon tonu rüzgarın yardımıyla Amazon ormanlarına ulaşmaktadır. 5 bin kilometrelik yolculuk Amazon ormanları için kilit öneme sahip olduğu belirtilmektedir. Çöl tozunun büyük bir bölümü fosfor barındırdığı için, Amazon ormanlarındaki ağaç ve bitkiler için doğal gübre görevi görmektedir.
Yukarıda da belirtildiği gibi, veriler rüzgarın ve havanın yardımı ile her yıl ortalama 182 milyon ton tozun Sahra Çölü'nden atmosfere kalktığını göstermektedir. Bu hacim, tozla doldurulmuş 689 bin 290 kamyona eşdeğerdir. Bu tozun 27,7 milyon tonu Amazon ormanlarına ulaşmakladır. Bu da yaklaşık 104 bin 902 kamyonu doldurmaya yetecek bir miktardır.
Kısacası besinler ve mineraller Amazon topraklarında yetersizdir. Amazon topraklarına Sahra tozundan yılda yaklaşık 22 bin tonu ulaşan fosforun, yağmur ve sel nedeniyle kaybedilen fosfor miktarıyla hemen hemen aynı olduğu hesaplanmıştır.
Bu bulgular, çöllerin aslında dünyada yaşamın devam etmesi için hayatı bir öneme sahip olduğunu göstermektedir. Çöl kumu sadece cam sanayisi için hammadde olmadığını, aslında dünya için hayati olan mineralleri barındırdığı için de önemlidir.
Nurmurat Mommayev,
Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı, İstanbul, Türkiye
