¨Bacasız Fabrika¨ olarak tabir edilen turizm sektörü, ülkelerin gelir kaleminde önemli bir yer tutmaktadır. Salgın öncesinde, yani 2019'da, 3,5 trilyon ABD doları olan turizmin dünya ekonomisine katkısı pandemi nedeniyle düşüş yaşamıştır. 2020'de turizmden elde edilen gelir 1,6 trilyon ABD dolarına inmiştir. 2021 senesinde ise küçük bir artışla 1,9 trilyon ABD dolarına çıkmış ve hala pandemi öncesi dönemin çok uzağında kalmıştır.
Salgından önceki Dünya Turizm Örgütü verilerine göre, 2018 yılında en yüksek turizm gelirini elde eden ülke 214,5 milyar ABD doları ile ABD olmuştur. Sıralamada ABD’yi 81,5 milyar ABD doları ile İspanya ve 65,5 milyar ABD doları ile Fransa takip etmiştir. Yani ABD 210 milyar ABD dolaronda fazla turizm geliri ile dünyanın en yüksek turizm gelirine sahip ülkesi olmuş ve bu ABD GSYİH’sinin yüzde 1,1’ne denk gelmektedir. Maldivler ise 2,7 milyar ABD doları turizm geliri ile, ülke ekonomisinin yüzde 60'nı turizmden karşılamaktadır.
Dünya Turizm Örgütü Ocak 2020 Barometresi verilerine göre, 2018 yılında en çok turist çeken ülkeler Fransa, İspanya ve ABD oldu. 2019'da dünyada 1,5 milyar olan seyahat eden kişi sayısının, salgınla birlikte getirilen kısıtlamalar ile 2020'de 400 milyona gerilediği, 2021'de ise yaklaşık yüzde 4 artışla 415 milyona çıktığı belirtilmiştir.
‘Pandemi yılı’ diyebileceğimiz 2020 yılında ise sadece 6 ülke 10 milyon turist sayısına ulaşabilmiştir. Daha önceki yıllarda bu sayı kat kat fazladır.
Dünya Turizm Örgütü'nün verilerine göre, Orta Asya pandemiden önce en çok seyahat edilen merkezler arasında yer aldı. Bu durum, turizm sektörünün Orta Asya ülkelerinin GSYİH’sine olan katkısını arttırmıştır.
Türkmenistan genişletilmiş turizm endüstrisi için büyük potansiyele sahip bir ülkedir. Orta Asya şehirlerinin birçoğu, Doğu ve Batı medeniyetlerini birbirine bağlayan Büyük İpek Yolu üzerinde ana ticaret noktarı üzerinde yerleşmiştir. Türkmenistan’ın komşusu olan diğer ülkeler de Büyük İpek Yolu üzerindeki konumlarına dayanarak ülkelerinin tanıtımını yapmaktadırlar.
Türkmenistan’da turizm son yıllarda hızla büyümüştür. Ülkede UNESCO tarafından kültür mirasları listesine eklenen üç dünya mirası alanı bulunmaktadır. Bunlar antik Merv, Nisa (Nusay) ve Köneürgenç bölgeleridir.
Günümüzde Bayramali kenti civarında yer alan ve Kadim Merv olarak adlandırılan bölge, bünyesinde barındırdığı tarihi ve kültürel eserler nedeniyle 1999 yılında UNESCO tarafından kültür mirasları listesine eklendi. Kültür ve siyasetin açısından büyük bir stratejık değere sahip bölgede kalelerin ve mimari eserlerin kalıntıları bulunmaktadır. Merv'in 12. yüzyılda dünyanın en büyük şehilerinden ve Bağdat, Kahire, Şam gibi İslam dünyasının çok önemli medeni – siyasi merkezlerinden biri olmuştur. Bölge, Selçukluların hakimiyeti altında olduğu 11-12. yüzyıllarda en parlak dönemini yaşamıştır.
Aralarında iki kilometre mesafe bulunan Eski ve Yeni Nusay kaleleri, eski çağdan kalan en önemli arkeolojik anıtlar arasında yer alır. UNESCO’nun uluslararası miras listesine kaydedilen bu anıtlar, Türkmenistan’ın başkenti Aşkabat’tan birkaç kilometre uzaklıkta yer alır.Tarihi kaynaklara göre Nusay kaleleri, M.Ö. III. yüzyılın ortasında dünyanın ek kuvvetli devletleri arasında gösterilen Parfiya (Part) İmparatorluğu döneminde inşa edilmiştir. Bu kaleler, inşası üzerinden 2 bin yıl geçmiş olmasına rağmen, Antik Yunan ve Roma sanatının sentezi olarak ortaya çıkan medeniyetin izlerini günümüze kadar saklamayı başarmıştır.
Harzemşahlar devletine başkentlik yapmış olan Köneürgenç şehrinde günümüze kadar sapasağlam kalmayı başarabilmiş anıtlar arasında Necim-et-din Kubra, Sultan Alı, Piryaz Veli, Törebeg Hanım, Harezmşahlar devletinin padişahları Tekeş’in, İl Arslan’ın ve Seyit Ahmet’in kümbetleri, Kutluk Timur’un minaresi ve Kervansaray Dervezesi diye adlandırılan anıtlar bulunmaktadır. UNESCO 2005 yılında bu kadim anıtları uluslararası medeni miraslar listesine dahil etmiştir.
Bunların yanında Türkmenistan'da Hazar Denizi kıyısı, Awaza Milli Turizm Bölgesi gibi çok sayıda deniz turizmi için popüler yerler bulunmaktadır. Ayrıca çölde ve diğer cazibe merkezlerinde doğal yaşam alanlarını tecrübe etmek için de mekanlar bulunmaktadır.
Nurmurat Mommayev,
Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı, İstanbul, Türkiye
