Genel olarak Merkez bankası denince, insanlarda bankaların merkezi, bütün bankalar merkez bankasına bağlıdır algısı oluşmaktadadır. Peki Merkez Bankası nedir?
Merkez Bankası para politikasından ve ödeme sisteminin işleyişinden sorumlu olduğu kadar bazı durumlarda ulusal ekonomide veya ülkeler grubunda (Avrupa Birliği) finans sektörünün düzenlenmesi ve denetiminden sorumlu bir kuruluştur. Merkez Bankası bir tür parasal otoritedir.
Merkez Bankası paradan farklı olarak rezerv kullanmaktadır ve bankanın varlıklarına da rezerv denilmektedir. Rezervin ne olduğunun anlaşılması için önce paranın ne olduğunun anlaşılması gerekmektedir.
Paranın en temel düzeyde üç tane işlevi vardir. Bunlardan birincisi takas esnasında kullanılmasıdır. Paranın ilk özelliği budur. İkinci özelliği de değer biriktirmenin, servet biriktirmenin bir yoludur. Üçüncü özelliği ise mobilite sağlamasıdır. Yani mal mülk gibi varlıkları taşımak yerine paranın taşınması daha elverişlidir.
İşte rezerv denen şey de özu itibariyle paradır. Fakat paranın bu üç islevinden birinin eksik olduğu türde bir paradir. Yani tedavüldedir fakat dolaşımda degildir ve paradan farklı olarak rezerv ile mal alınıp satılamaz. Rezerv aslında zahiri olarak vardır ve rezerv para dolaşımda olan paranın teminatıdır.
Merkez Bankası faaliyetlerinin nihai veya birincil amacı, mümkün olan azami ölçüde kamu yararına karşılık gelecek şekilde belirlenmelidir. Uygulamada, Merkez Bankası'nın birkaç temel amacı ayırt edilir:
- fiyat istikrarı,
- dengeli ekonomik büyümeyi teşvik etmek,
- istikrarlı bir döviz kurunu korumak,
- fnansal istikrar.
Merkez Bankası'nın nihai amacı veya amaçları, Merkez Bankası kanununda veya tüzüğünde belirtilir ve bunlar da halka açıklanır. Genel olarak dünyada Merkez Bankaları bağımsızdır.
Aynı şekilde Türkmenistan Merkez Bankası da "Türkmenistan'ının Merkez Bankası'na İlişkin" Kanununun 19. maddesi uyarınca bağımsızdır. Ayrıca Merkez Bankası'nın temel amaç ve görevleri söz konusu kanunda tanımlanmıştır.
1. Türkmenistan Merkez Bankası'nın temel görevleri:
1.1 manatın istikrarını sağlamak;
1.2 Türkmenistan bankacılık sisteminin geliştirilmesi ve güçlendirilmesi.
2. Türkmenistan Merkez Bankası kar amacı gütmez.
3. Türkmenistan Merkez Bankası'nın başlıca amaçları:
3.1 Türkmenistan bankacılık sisteminin işleyişi için gerekli yasal koşulların ve garantilerin oluşturulması;
3.2 etkin bir birleşik devlet para politikası yürütmek;
3.3 nakit dolaşımının organizasyonu;
3.4 uzlaştırma ve ödeme sisteminin etkin işleyişini sağlamak;
3.5 bankacılık düzenlemesi ve bankacılık denetiminin organizasyonu;
3.6 fiyat istikrarını korumak;
3.7 kredi kuruluşlarının alacaklılarının ve mudilerinin çıkarlarını korumak;
3.8 Türkmenistan mevzuatına uygun olarak suçtan elde edilen gelirlerin yasallaştırılmasına ve terörizmin finansmanına karşı koymak;
3.9 devletin rezerv altın rezervleri de dahil olmak üzere Türkmenistan'ın uluslararası rezervlerinin (altın ve döviz varlıkları) etkin yönetimini sağlama.
Nurmurat Mommayev,
Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı, İstanbul, Türkiye
