İnsanoğlu eski çağlardan beri tarım ürünlerinden aldığı verimi arttırmak için teknolojiye başvurmaktadır. Tarımın teknolojiyle uzun işbirliği, kilden yapılmış basit çapalardan demir sabanlara ve buharlı hasat makinalarına, bitki ıslahına yönelik yöntemlerden gökdelenlerde seracılık yapılmasına kadar geniş bir yelpazeye yayılıyor.
Tarımsal verimliliği arttırmak, ilk çağlardan beri insanoğlunun hedefleri arasında yer almıştır. Verimi arttıracak yöntemler ile araştırma ve deneyler tarih boyunca birbirini izlemiştir. Gübrenin bitki üzerindeki etkisini inceleyen ilk deneyler 19. yüzyılın başlarında gerçekleştirilmiştir. Bu tarihten sonra özellikle kimya ve biyoloji alanlarında sağlanan ilerlemeler, tarım teknolojisinde büyük bir dönüşüm yaratmıştır. Yeni bitki ve hayvan türlerinin geliştirilmesinde 1920'lerde başlayarak genetikten yararlanılmaya başlanması, yarım yüzyıl içinde bitki ıslahında büyük değişimlere yol açmıştır.
Bugün makineleşme öyle bir düzeye ulaştı ki artık bu konu, tarımda elektrifikasyon, motorizasyon ve otomasyon gibi alt başlıklarla ele alınıyor. Tarım işletmesinde ne kadar elektrik enerjisinden yararlanıldığı, işletmede insan ve hayvan gücü yerine ne kadar motor kullanıldığı, bu makinelerin ne derece insan emeği ve gözetimine ihtiyaç duymadan çalıştırıldığı gibi faktörler işletmenin makineleşme düzeyini belirlirlemektedir. Mekanizasyon düzeyini gösteren rakamlar ise hektar başına düşen traktör gücü, 1.000 hektara düşen traktör sayısı ve traktör başına düşen makina sayısı gibi kriterlerle değerlendirilmektedir.
Yalnızca rakamsal verilerden ibaret olmayan ‘ tarımda makinalaşma’ kavramı elbette yeni teknoloji ve yöntemlerin uygulanmasını da içeriyor. Sürdürülebilir bir tarımsal üretimle, büyük bir hızla artan tarımsal gıda açığına çare olacak çözümler artık tarımsal makinelerin kullanımının da ötesine geçmiş durumdadır. Bu minvalde geliştirilen çözümlerden biri olan dikey tarım uygulamaları hem son teknolojiyi hem de çağın gereklerini tarımsal üretimde buluşturuyor.
Dikey tarım teknolojilerini kullanmanın asıl yararı daha az birim arazi ihtiyacı ile birlikte gelen daha çok mahsul verimidir. Aynı anda daha çok ürün çeşidi yetiştirme kabiliyeti artar, çünkü ürünler aynı araziyi paylaşırken aynı zamanda tarlaları paylaşmazlar. Ayrıca mahsuller iç mekanda olduklarından aşırı veya beklenmedik hava olaylarında daha az mahsul kaybedilir. Son olarak sınırlı arazi kullanıldığından dikey tarım, yerel bitki ve hayvanlara daha az zarar vermekte, yerel flora ve faunanın daha fazla korunmasına yol açmaktadır.
Peki dikey tarım teknolojilerin dezavantajı nelerdir?
Dikey tarım teknolojileri geleneksel çiftliklere kıyasla büyük başlangıç maliyetleri ile ekonomik zorluklarla karşı karşıyadır. Avustralya’da 10 katlı dikey bir çiftlik, ekilebilir arazi başına metrekare alan maliyeti kırsalındaki geleneksel bir çiftliğinkinden 850 kat daha fazlaya mal olmuştur. Dikey çiftlikler LED'ler gibi ek ışık kullanımı nedeniyle büyük enerji talepleriyle de karşı karşıyadır. Ayrıca bu enerji taleplerini karşılamak için yenilenemeyen enerji kullanılırsa dikey çiftlikler geleneksel çiftliklerden veya seralardan daha fazla kirlilik üretebilir.
Nurmurat Mommayev,
Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Doktora Adayı, İstanbul, Türkiye
