Pagta ýagy pagta tohumyndan alynýan we köp pudaklarda ulanylýan önümdir. Pagta ýagy azyk pudagynda, maldarçylykda, dokma senagatynda we beýleki pudaklarda giňden ulanylýar.
Pagta ýagynyň öndürilişi we sarp edilişi dünýäde dürli-dürli bolup, Aziýa ýurtlary (esasanam Hindistan we Hytaý) dünýädäki iň uly pagta ýagyny öndürijiler we sarp edijilerdir. Bu önüm Ýewropada we Demirgazyk Amerikada az sarp edilýär.
Dünýädäki pagta ýagy bazary önümçiligiň mukdary, bahalar, sarp edijileriň islegleri, pudakdaky tendensiýalar we ykdysady şertler ýaly köp faktorlara baglydyr. Şeýle-de bolsa, pagta ýagy pudagy geljegi uly pudak bolup, onuň geljekde hem ösmegini dowam etdirmegine garaşylýar.
Pagta ýagy pudagy bilen baglanşykly köp hasabatlar çap edilýär we seljeriş işleri alnyp barylýar. Bu hasabatlarda önümçilik, sarp ediş, bahalar, onuň bazar paýy, tendensiýalar, pudagyň ösüş mümkinçilikleri ýaly meseleler boýunça maglumat berilýär.
Mysal üçin, Hindistanyň “360 Research Reports” bazar-seljeriş kompaniýasynyň “Global Cottonseed Oil Industry Research Report Competitive Landscape, Market Size and Trends 2021-2027” atly hasabatynda 2021-2027-nji ýyllar aralygynda dünýädäki pagta ýagy bazarynyň 4,1 göterim ösjekdigi çaklanylýar. Mundan başga-da, hasabatda pagta ýagy pudagynyň ösüşi bilen bir hatarda Aziýa-Ýuwaş umman sebitinde onuň sarp edilişiň hem ýokarlanjakdygy bellenilýär.
Şeýle hem, ABŞ-nyň Oba hojalygy ministrliginiň “Ýag önümçilik tohumlary: dünýä bazarlary we söwda” atly hasabatynda dünýäde pagta ýagynyň öndürilişi, sarp edilişi we söwdasy barada jikme-jik seljerme berilýär.
Soňky ýyllarda dünýäde pagta ýagy önümçiligi barha artyp, 2021-2022-nji ýyllarda 4,97 million tonna pagta ýagy öndürildi. 2022-2023-nji ýyllarda önümçiligiň 5,02 million tonna ýetjekdigi çaklanylýar. Mundan başga-da, 2020-nji ýylda Hindistan dünýädäki pagta ýagynyň 28 göterimini, ýagny jemi 8,2 million tonnasyny öndürdi. Hytaý 2020-nji ýylda 2,7 million tonna pagta ýagyny öndürdi. Bu görkeziji dünýädäki önümçiligiň 11,5 göterimini emele getirýär.
Pagta ýagynyň bahasy dünýä pagta önümçiliginiň üýtgemegi, global ykdysady şertler, isleg we üpjünçilik deňagramlylygy ýaly faktorlara baglylykda üýtgäp biler. Mysal üçin, 2020-nji ýylda COVID-19 pandemiýasy sebäpli dünýäde pagta ýagynyň bahasy pes bolmagynda galdy. Şeýle-de bolsa, 2021-nji ýylda pagta ýagynyň bahasy ýokarlandy.
Dünýädäki önümçilige we sarp ediş mukdaryna baglylykda üýtgäp durýan pagta ýagynyň 1 kilogramynyň bahasy 2023-nji ýylda ortaça 1,20 ABŞ dollaryna deňdir. Bu bahalar sarp edijileriň isleglerine we beýleki faktorlara baglylykda üýtgäp biler.
Türkmenistanda pagta iň möhüm oba hojalyk önümleriniň biri bolup, ol pagta ýagy pudagynda möhüm orny eýeleýän ýurtlaryň hataryndadyr. Türkmenistanda pagta ösdürip ýetişdirmek uçin giň meýdanlaryň we amatly şertleriň bolmagy ýurtda pagta ýagyny öndürmek üçin uly mümkinçilikler döredýar.
Türkmenistan pagta ýagy pudagynyň dünýä bazaryndaky ornuny ýokarlandyrmak üçin birnäçe işleri alyp barýar. Ýurt pagta ýagynyň eksportyny we önümiň hilini ýokarlandyrmak üçin yzygiderli maýa goýýar. Şeýle hem, Türkmenistan pagta ýagy pudagynda häzirki zaman tehnologiýalaryny ulanmak arkaly önümçiligi kämilleşdirmegiň ugrunda işleýär.
Nurmyrat Mommaýew,
Türkiýäniň Stambul şäherinde ýerleşýän Marmara uniwersitetiniň Syýasat ylymlary we halkara gatnaşyklar bölüminiň doktoranty
