Häzirki wagtda dünýä barha artýan energiýa zerurlyklary we daşky gurşaw meseleleri bilen ýüzbe-ýüz bolýar. Bu nukdaýnazardan gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmeleri energiýa howpsuzlygy we daşky gurşawyň durnuklylygy üçin möhüm başlangyç bolup çykyş edýär. Şeýle-de bolsa, bu geçiş döwründe käbir kynçylyklar ýüze çykyp biler. Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmeleri gazylyp alynýan ýangyçlardan ekologiýa taýdan has arassa we durnukly bolup biler, emma häzirki wagtda gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine geçmeklik aňsat däldir.
Esasy meseleleriň biri hem çykdaýjy bolup durýar. Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerinde ulanylýan tehnologiýalar üçin başlangyç çykdajylar ýokary bolmagy mümkindir. Gün we ýel energiýasyny ulanmak boýunça taslamalar birnäçe kiçi kärhanalara köp çykdajy tap edip biler. Gazylyp alynýan ýangyçlaryň giňden ulanylmagy sebäpli ol bahasy boýunça bäsdeşlige ukyplylygyny saklaýar.
Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine geçmekligiň ýene bir esasy meselesi energiýany saklamak bolup durýar. Ýel energiýasy şemal bolmadyk ýagdaýynda elektrik energiýa öndürip bilmez we gün energiýasy bolsa gije ýa-da bulutly günlerde elektrik energiýasynyň önümçiligini azaldyp biler. Munuň üçin energiýa saklaýyş tehnologiýalaryna maýa goýumlarynyň goýulmagy we ygtybarly saklaýyş çözgütleriniň işlenip düzülmegi zerurdyr.
Mundan başga-da, esasy meseleleriň biri hem bar bolan energiýa infrastrukturasyny özgertmekdir. Gazylyp alynýan ýangyçlara esaslanýan energiýa infrastrukturasy köp ýyllar bäri bar bolup, ol uly we çylşyrymlydyr. Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine geçmeklik bar bolan infrastrukturanyň üýtgemegini talap edýär we bu proses birnäçe wagt alyp biler. Gaýtadan dikeldilýan energiýa infrastrukturasy ep-esli maýa goýumlary we düzgünleri talap edip biler.
Şeýle hem gazylyp alynýan energiýanyň göwrüminiň dykyzlygy adaty energiýa çeşmelerinden gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine aňsatlyk bilen geçmekligi kynlaşdyrýan faktorlaryň biridir. Ýokary energiýa dykyzlygy sebäpli gazylyp alynýan ýangyçlary saklamak we olary daşamak has amatlydyr. Hususan-da, awtoulag pudagynda gazylyp alynýan ýangyçlardan gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine gysga wagtda geçmeklik has täsirli we güýçli batareýalaryň işlenilip taýýarlanylmagyny talap edýär.
Adaty energiýa çeşmelerinden gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine geçmeklik prosesinde durmuş we ykdysady meseleler bilen hem ýüzbe-ýüz bolnup bilner. Gazylyp alynýan ýangyç energiýasy ykdysadyýete, senagata we işçi güýjüne ep-sli täsirini ýetirýär. Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmelerine geçmeklik işçi güýji we ykdysadyýet üçin üýtgeşmeleri hem-de uzak möhletleýin meýilnamalaşdyrmagy we uýgunlaşmagy talap edýär.
Şeýle-de bolsa bu meseleler gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmeleriniň mümkinçiligine ähmiýet bermezlige sebäp bolmaly däldir. Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmeleri dünýäniň geljegi üçin möhümdir. Gaýtadan dikeldilýan energiýa goýulýan maýa goýumlar we tagallalar energiýa howpsuzlygyny ýokarlandyrmak, daşky gurşawy goramak we durnukly geljegi üpjün etmek üçin dowam etdirmelidir. Tehnologiki ösüş, çykdajylaryň azaldylmagy we ilatyň habardarlygynyň ýokarlandyrylmagy gaýtadan dikeldilýän energiýa çeşmelerine geçişi tizleşdirilip we has durnukly energiýa geljegine tarap ädim ädilip bilner.
Gaýtadan dikeldilýan energiýa çeşmeleri geljege barýan ýolda möhüm orny eýeleýär. Energiýa syýasatlary, işewürlik goldawy we gaýtadan dikeldilýän energiýa maýa goýumlaryny köpeltmek arkaly bu kynçylyklaryň üstesinden gelip bolar. Şeýlelikde, dünýä üçin arassa, ýaşyl we durnukly geljege tarap ädim ätmek mümkinçiligi dörär.
Nurmyrat Mommaýew,
Türkiýäniň Stambul şäherinde ýerleşýän Marmara uniwersitetiniň Syýasat ylymlary we halkara gatnaşyklar bölüminiň doktoranty
